Juliens verhaal deel 8

Epiloog: De paranoia gaat door...

December 2002

Wat ging er mis. Waarom koos ik op de verkeerde. Ik koos niet degene die opvallende fouten maakte, zoals Astrid of Ferdi. Of degene die stil waren en mysterieus zoals Chandrika en René. De spontane mensen als Ron, Elise en Patricia vielen ook af. Aafke heeft zich niet echt verdacht gemaakt, maar haar houding klopte niet. Ze was zoekende. Ze had veel gein en lol als ze op haar gemak was, liet zich dan gelden als initiator en trekker. Maar als ze in het spel was werd ze slapjes, afwachtend en zeurend. Of op onverwachte momenten probeerde ze weer de toon te zetten, zoals in de discussie over mijn einde en de rare een-tweetjes die ze rond de zilveren koker speelde. Ze vertelde later dat haar passieve gedrag op het schip bewust was. Ze liet het een beetje gaan in de hoop te kunnen bespeuren wie er nog meer de kantjes van afliep. Aafke was niet de mol maar heeft die rol eventjes heel goed gespeeld. Het leverde haar een concurrent minder op.
Gemanipuleerd
Of zit het misschien toch anders. Vlak na mijn uitschakeling wilde ik niet weten van een verkeerde keuze of tactiek. Ik had gezien hoe de productie drie van de vier opdrachten heeft gemanipuleerd om het spannender en interessanter te maken. Als men dit kon en durfde, waarom zouden ze dan niet zelf het lot bepalen van de ‘acteurs’ die ze hadden ingehuurd? Natuurlijk niet elke executie, want dat zou te veel opvallen als er later over werd gepraat, maar van een enkele? Iemand die niet voldoende spirit bracht in de groep, te tam was, of juist te kritisch en te controversieel? Bij de Mol in Portugal was het mij opgevallen dat Karen er uitvloog, juist op een moment dat zij door een aantal mensen werd verdacht. Maar Karen had zich in en buiten beeld ook bijzonder opgewonden over de opgeblazen rugtassenopdracht. Ze riep de befaamde woorden:’dan doen jullie het maar zonder de mol!’. Had ze hiermee de code verbroken? Ze lag er in elk geval uit bij de eerstvolgende executie.
Had ik ook een code overtreden? Wist ik teveel? Zat ik met mijn keuze op Aafke te goed, waardoor het spel te simpel voor mij werd? Was men bang voor een relativerende wellicht saaie winnaar? En was men bang voor mijn inbreng, omdat ik met iedereen wel kon opschieten en probeerde discussies op te lossen in plaats van ze uit te lokken? Zou ik misschien bewust of onbewust conflictjes blussen, die het spel juist levendig zouden houden? Was ik de verkeerde persoon in de verkeerde groep? De complottheorieën stapelden zich de eerste dagen na de executie in mijn hoofd op. Het zou wat zijn als ze klopten. Stel dat bekend werd dat ‘Wie is de Mol?’ de televisiekijker een groot rad voor ogen draait. Dat de domme kandidaten slechts figureren in een voorgekookt filmscript. Dat inderdaad ‘niets is was het lijkt’. Net als bij het stemmen tellen van Idols zou dit nieuws zijn. Als ik dit vooraf had geweten, was voor mij alle charme van het spel verdwenen. En dan zou de redactie pas goed ervaren wat er kan gebeuren als je een advocaat bedondert.
Afgekoeld
Inmiddels is mijn hoofd wat afgekoeld. Nog los van de moeite die het kost om zo’n frauduleus fort, ook lange tijd na de uitzendingen, in stand te houden zouden IdtV en de Avro zo’n  risico niet willen nemen, besef ik nu. De gewone kandidaten zijn immers geheimhouding verplicht slechts tot en met de laatste uitzending. En hoewel je de testresultaten nooit te zien krijgt, mag je wel over je antwoorden met elkaar napraten. Als je dan rare sprongen ziet in de Molkeuzes en doorziet dat er is gesjoemeld met de tests, had dat in de afgelopen drie jaar zeker moeten uitkomen. En hoewel ik nooit de werkelijke scores onder ogen heb gezien, heb ik besloten dat ik bij de tweede test de meeste vragen fout had.
Maar toch kan ik me daar niet helemaal bij neerleggen. Een andere theorie dan. Het verbaasde me dat men de persoon van de Mol schijnbaar zo makkelijk en intuïtief uit de rij met kandidaten plukt na een serie van vier korte gesprekken. Voor een functie in een bedrijf of instelling waarbij iemand bijna vier weken 24 uur per dag een dubbelrol moet spelen is zo’n korte procedure absurd. Terwijl de belangen bij dit programma zo groot zijn dat deze korte en gevoelsmatige selectie extra opvalt. Men moet absoluut zeker zijn van de juiste mol, iemand die over vele sociale kwaliteiten moet beschikken zonder daar al te veel mee bezig te zijn. Dus waarom geen assessment met psychologische tests en rollenspellen? Die kosten hooguit een of twee dagen en zullen op de hele productiebegroting amper indruk maken.
Plan B
Ik zou het antwoord niet weten als er niet iets als een Plan B zou bestaan: een alternatieve mol die een falende mol geruisloos zou kunnen vervangen. Dat moet uiteraard een van de overgebleven kandidaten zijn. Nu zijn er twee opties. Als de mol doordraait en faalt, wordt deze geëxecuteerd en bij de eerste optie kiest men vervolgens een nieuwe geschikte mol uit de groep. Deze kandidaat wordt voorzichtig gepolst en wellicht overtuigd met een financiële tegemoetkoming. Het voordeel is dat dit noodplan alleen in werking hoeft te treden als het misgaat. Als alles goed gaat weet niemand ervan. Optie 2 is dat er al een kandidaat is aangewezen die als reserve-mol meedoet. Deze optie geeft de meeste zekerheid, omdat vooraf al vast staat wie de echte mol kan vervangen. Gevaarlijke diplomatieke operaties tijdens de opnames worden voorkomen. Voor de hoofdmol is het ook zeer plezierig te weten dat er nog iemand in het complot zit, zonder dat de mol hoeft te weten wie zijn dubbel is. De redactie kan de mol een paar dagen ‘vrij’ geven als deze er doorheen zit of te veel in de gaten loopt. De reservemol wordt dan verzocht zich te laten gelden. Het is zelfs mogelijk dat de twee mollen helemaal niet van elkaar weten dat ze bestaan. Pas in de laatste fase wordt de minder functionerende of te opvallende mol geïnformeerd hoe het werkelijk zit en eruit gegooid. Als extra bonus worden de andere kandidaten door het dubbelspel zo verrast dat ze meer en meer gaan twijfelen en daarmee blijft de spanning tastbaar.
Conclusie van deze reservemol theorie is dat het spel altijd gered kan worden als het misgaat met ‘de’ mol. Bovendien wordt de echte kandidaten zand in de ogen gegooid op momenten dat zij of de televisiekijker het te makkelijk krijgen. De formule is bovendien bijzonder veilig omdat er maar een paar mensen in de productie op de hoogte hoeven te zijn van het dubbelspel. Afhankelijk van de vraag of ze op de hoogte zijn van elkaars bestaan zijn er een of twee mollen die ook weten hoe het echt zit. Maar wellicht hebben die een absolute geheimhoudingsplicht met een aantrekkelijke bonus.

Ik zat dus goed door Aafke aan te wijzen als Mol. Maar Aafke had zich te vroeg aan mij verraden en heeft gefaald. Ze zal nog een paar afleveringen blijven in het programma en er dan uit vliegen. De opvolger mag dan op stoom komen en met de eer gaan strijken. En wie die opvolger is? Ik houd het op Ferdi.
Maart 2005

En ook Ferdi was het niet, maar Elise. Ik had haar pas weer in het vizier bij aflevering vijf. Inmiddels was Ferdi voor mij definitief afgevallen als mol door zijn gehak op Chandrika (‘ze lijkt wel een b-acteur’). Ik wil niet de pretentie hebben dat ik op basis van de tv-afleveringen Elise eruit kon halen als mol. Eigenlijk kwam die verdenking alleen voort uit Aafkes vertrek. Immers ook Elise wilde bij mijn executie perse het geld opofferen om het theekransje met zijn negenen nog even gezellig voort te zetten. Die ‘doodzonde’ was voor mij genoeg en ik zette mij geld op Elise.
Op de reünie eind april 2003 kwam de waarheid aan het licht. Niet nadat ik eerst door Maurice weer een ‘biecht’ liet afnemen. Dit keer was hij alleen met de camera. Ik meldde dat Elise de mol was en de redenen die ik had gevonden. Maurice stelde verdere vragen in de trant van: waarom zou volgens jou Ron een goede mol zijn. En waarom zou volgens jou Chandrika een goede mol zijn. Ik bedacht wat antwoorden ter plekke maar stond hier niet al te lang bij stil. Totdat ik de laatste aflevering had gezien. Mijn antwoord over Chandrika als hypothetische mol was als voice over bij het taxiritje afgespeeld. Kennelijk om het voor de kijker die haar nog in het vizier had extra spannend te maken. Zelf was ik echter minder amused.
Chandrika
Dat gold zeker ook voor Chandrika bij wie ditzelfde kunstje was geflikt, op een lage manier. De avond voor de fandag van deze website had zij – net als iedereen – de allerlaatste aflevering in zijn geheel gezien. Daarin gaf zij aan dat Ron de mol was. Maar zij zat helemaal niet op Ron. Zij was voor Elise gegaan. Sterker nog, na afloop van de finale bleek dat ze precies hetzelfde aantal goede antwoorden had als Ron, maar dat deze laatste iets sneller de test had gemaakt. Haar verdenking van Ron was ook helemaal niet in Canada opgenomen, maar in Hilversum een paar weken voor de laatste uitzending. Ze was door de regie gevraagd nog even langs te komen omdat er ‘iets mis was gegaan met het geluid’. Of er werkelijk malheur was weet ik niet. Wel is zeker dat de quotes op de vragen zijn gebruikt om Chandrika voor de kijker in de hoek van Ron te drukken.
Ik vond het knap dat Chandrika Boudewijn en Marieke op de fandag nog zo rustig om opheldering vroeg. Boudewijn deed wel een poging om het uit te leggen maar later tijdens de rit naar huis zat het Chandrika nog steeds niet lekker. Ze leek meer vol van verbazing dat de regie haar had bedrogen, dan dat ze zich verontwaardigt voelde over deze geschiedvervalsing. Als het mij was overkomen had ik graag een glas bier in het gezicht van Boudewijn gegooid. Met haar timide manier van doen steeg mijn respect voor Chandrika. Omdat ik me eerder had thuisgevoeld in het kamp van Ferdi en Patricia was het erg verfrissend om haar kijk op de verhoudingen in de groep te horen. Het sarcasme van Ferdi en Patricia over Chandrika verloor met terugwerkende kracht zijn humoristische glans. Ze waren op bepaalde momenten echt te ver gegaan.
Verademing
Dat weerhield me niet om hun gezelschap weer op te zoeken na de laatste uitzending. Tot die tijd had ik me netjes gehouden aan het spreek en contactverbod. Het was een verademing om eindelijk te kunnen mailen en af te spreken. En daarna val je al gauw terug in de realiteit. Lange reisafstand tot elkaar, drukke levens. Niet alles eindigt in een vriendschap voor het leven, zoals bij John en Prince in de Portugal. Wel is er een bijzondere band, die het waarschijnlijk altijd weer leuk maakt om elkaar weer tegen te komen.
Echt bijzonder is Wie is de Mol voor mij om een andere reden. In die bizarre setting van de Mol leerde ik mezelf op een totaal andere manier kennen, wat ik in the real world waarschijnlijk nooit zou hebben bemerkt. Voor Canada vond ik mezelf doortastend, kritisch en rationeel. Ik liet niet met me sollen. Dit zelfbeeld heb ik ernstig herzien, vooral toen ik mijn gedrag analyseerde bij het schrijven van dit verslag. Omdat het allemaal zo nieuw en spannend was, maar vooral omdat ‘het moest’, heb ik de productie veel te veel beslag van me laten nemen. Ik vroeg niet door na het spelbederf, ik liet me als een mak schaap vijf uur in een koffieshop opsluiten, ik keek als een trouwe hond naar de Bepalers in de hoop dat ze iets aardigs tegen me zeggen of me een kluif toewierpen. Ik was alles wat ik niet wilde zijn. En toch liet ik het me gebeuren.
Ik zal niet zeggen dat dit me nooit meer zal overkomen. Maar ik ben nu wel gewaarschuwd. Ter verduidelijking het onderstaande stukje op naar aanleiding van de geweldige vragen van de oplettende Rougekappje op pagina 20 en verder in deze thread op het forum van 2003.

Voor alle kandidaten:

Vonden jullie niet dat sommige opdrachten wat vreemd in elkaar zaten? Ik bedoel bij een aantal leek het toch wel alsof het erg moeilijk werd er geld te verdienen\ te laten slagen?

[knip]

Vraag in deze is dus, vonden jullie het soms niet wat erg ver gaan? Hadden jullie soms niet het gevoel een tikje gemanipuleerd te worden? (vooral dus: werd het niet tè veel gedaan, dàt het gedaan wordt hoort immers bij het spel)

Mijn reactie:

Het probleem is dat je eigenlijk geen referentie hebt. Wat is normaal in het spel, wanneer verwacht men te veel, welke opdrachten mag je verwachten, alleen als het je verteld wordt 'jullie moeten zus of zo' of ook daarbuiten? Je moest er zelf maar achterkomen, en helaas kon je je hierin maar weinig fouten permiteren. Immers ook als je het ergens niet mee eens was en hiertegen inging, dan liep je de kans dat je jezelf 'weg' gaf aan de andere kandidaten en misschien ook aan de productie zelf.

Je bent continu op je hoede en dingen in het spel die dan vraagtekens oproepen beschouw je dan maar als onderdeel van het grotere geheel. Er is geen time-out of vragenuurtje. Je bent echt op jezelf aangewezen.

Zonder verheven of pretentieus over te willen komen denk ik dat de situatie in De Mol op een hele beperkte schaal illustreert hoe je als mens functioneert onder een totalitaire regime. Ook daar moet je continu compromissen sluiten tussen je geweten en je handelen, kan je eigenlijk niemand vertrouwen, gebeuren hele rare dingen zonder dat je een referentie hebt of dit nu wel kan of niet. En uiteindelijk wil je zo graag dat 'het klopt' wat je gelooft of wat men je doet geloven. Achteraf praten is dan makkelijk (zie de discussies over 'fout' en 'goed' in de oorlog) Maar ik heb er nu wel heel veel van geleerd (en als je denkt: wat blijf je vaag, dan geef ik je groot gelijk, maar geen geen voorbeelden... daarvoor het is het programma me te lief ;-)


In de behoefte van Ferdi en Patricia om steun bij elkaar te zoeken, zoals we hebben kunnen zien, kon ik daarom heel goed inkomen. Zij zochten elkaar om hun subjectieve, ongeördende waarnemingen als het ware te rationaliseren (hoe zit het) en te objectiveren (het is echt zo!). Al hielden ze uiteindelijk elkaar in de verkeerde waan. Ik denk dat ik hier makkelijk in mee had kunnen gaan.

Dit is een prachtige voorbeeld uit de psychologie hoe mensen elkaar, hoe slim ook, soms meest irrationele gedachten als 'waar' op de mouw kunnen spelden.  (ik geloof dat het eens is beschreven als de Cuba misile crisis case waarbij Kennedy zich had omringd door een groep geniale adviseurs die de wereld bijna in een kernoorlog lieten ondergaan)


Dus al met al zitten er in De mol zoveel dubbele bodems en dimensies, dat je helemaal niet zo bezig bent met het competitie-element van de opdrachten zelf. Dat is bijzaak en gelukkig maar want de rest is veel interessanter ;-)


Dank voor jullie aandacht, en alle bemoedigende, enthousiaste en lieve reacties op het forum. Ik heb beloofd nog een keer mee te doen aan een chatsessie o.i.d. voor eventuele vragen. Je kunt ze echter ook op het forum plaatsen en ik zal mijn best doen om ze te beantwoorden.

Julien